Himumungan

In himumungan (sentence) amu in kabtangan atawa bahasa (word) atawa manga tumpukan sin kabtangan atawa bahasa maglapal kahatihan jukup maana. In kasampurnaan sin himumungan bang duun halawman niya in duwang kabahagi' sin himumungan.

Manga Duwa Bahagi sin Himumungan (Two Parts of Sentence)

1. Piyagbissarahan (Subject) - amu in mamaytai bang pasal unu iban hisiyu in nassabbut ha himumungan. Kamawmuhan, kangannganan (noun) iban panubli (Pronoun) in patut usalun bilang piyagbissarahan halawm sin himumungan.
2. Kalakkuwan (Predicate) - amu in mamaytai tungud pa kignut-kuhibal atawa jalan jimatu tungud pa piyagbissarahan halawm sin himumungan. In bahagi' sin himumungan ini manunjuki pa piil (verb) amu in mangdihil kabuhi' ha himumungan.

Manga Sawpama:

1. Sulati.
2. Sulat kaw.
3. Pagsulat kaw.
4. Hi Sahaya nagbassa sin sulat mu.
5. Hi Manis nagsusulat sin sambag kaymu.

In himumungan 1 upama siya sin kiyabayta' nakauna sin in himumungan amu in kabtangan kahatihan jukup maana. Matampal, hangsulag da in kabangan 'Sulati' sumagawa' kapahaman tuud marayaw. Misan pa isab bihadtu, umaasubu kita bang hisiyu in piyagbissarahan halawm sin himumungan. Tantu in sambag, wala' nakasulat duun. Na misan wala' nakasulat in bahasa 'ikaw', kahatihan tantu sin ikaw sumulat. Wala' nag-ag in maana sin himumungan 1 iban sin himumungan 2 iban 3. Unu in kalakkuwan sin himumungan ha 1, 2, iban 3 amu na in 'sulati, sulat iban pagsulat'. Amu yan in manga piil atawa kignut-kuhibal sin piyagbissarahan.

In himumungan 2 taga duwa kabtangan; in himumungan 3 taga tu kabtangan. In manga himumungan 2-5 nagpatarrang sin bayta' nakauna, in himumungan amu in manga tumpukan sin kabtangan atawa bahasa maglapal kahatihan jukup maana.

Kitaun ta isab in himumungan 4 bang tagaluun da ka sin manga duwa bahagi sin himumungan. Lungkarun ta siya sin pangasubu.

1. Hisiyu in nagbassa sin sulat mu? In sambag niya, 'Sahaya'. In 'Sahaya' (kangannganan) amu na in piyagbissarahan halawm sin himumungan.
2. Nag-unu hi Sahaya sin sulat mu? In sambag niya, 'nagbassa'. In kabtangan 'nagbassa' (piil) amu na in kalakkuwan halawm sin himumungan.

In manga kabtangan 'kaw, Sahaya iban Manis' halawm sin manga himumungan pagtawagun tuput piyagbissarahan (simple subject).

Hi. Sahaya nagbassa sin sulat mu. Bang ta hi agad in kabtangan 'hi' pa ngan 'Sahaya' atawa hi Sahaya, in pagtawag kanila jukup piyagbissarahan (complete subject) halawm sin himumungan. Damikkiyan, in ha himumungan 5, 'hi Manis' amu na in jukup piyagbissarahan halawm sin himumungan.

In manga piil halawm sin manga himumungna biya' na sin 'sulati, sulat, pagsulat, nagbassa iban nagsusulat' pagtawagun tuput kalakkuwan (simple predicate)

Hi Manis nagsusulat sin sambag kaymu. In manga kabtangan tagagudlis-baba' pagtawagun sila jukup kalakkuwan (complete predicate). Damikkiyan, in 'nagbassa sin sulat mu' halawm sin himumungan 4 amu na in jukup kalakkuwan.

Duwa Piyagbissarahan iban Duwa Kalakkuwan

(Compund Subject and Compound Predicat)

Duwa Piyabissarahan (Compund Subject) - magpakita' sin himumungan tagaluun siya duwa tuput piyagbissarahan (simple subjec) atawa lumabi pa. In manga kabtangan piyagbissarahan subay sila hambuukun sin panugpat (conjunction) 'iban', 'atawa' iban 'kay' atawa 'kaynda'.

Sawpaman:

1. In atay iban dila' mahalga' ha manusiya'.
2. Siya kay Salma nagkikita' patta'.
3. Kami kaynda Marwan hangkaklas.
4. In plin atawa ariplano kappal-lupad in tawag.
5. In Milikan, Arab, Lannang iban Jipun nag-isun sin usaha dakula'.

Duwa Kalakkuwan (Compound Predicate) - magpakita' himumungan amu in tagaluun siya duwa tuput kalakkuwan  (simple predicate) atawa lumabi pa.

Sawpama:

1. In pagbagay magbunga kasilasa iban mapaluag sin kawman ta.
2. Hi Rasul nagpipikil sin karayawan sin kawman iban magbisita sin kabayan adlaw-adlaw.
3. In kami nagbak ha Manila iban nagpatta' ha Luneta.
4. In mastal namu' simud pa klas iban naghindu' kalangan.
5. Kimawas in kuting iban ngimiyaw pa ding-ding.

Duwa Atulan sin Himumūngan (Two Orders of Sentence)

• Atulan Kaasali (Natural Order) - bang in piyagbissarahan halawm sin mhimumū masi ra nakauuna dayng sin kalakkuwan, in himumūngan yan pagtawagun kaasali.

Sawpama:

1. In mastal nagpapayung.
2. In prinsipal nagsusulat.
3. Hi ama' nag-aararu.

• Atulan Baliskat (Inverted Order) - balikat in himumūngan bang in kalakkuwan nakauuna dayng ha piyagbissarahan halawm sin himumūngan.

Sapama:

1. Nagpapayung in mastal.
2. Nagsusulat in prinsipal.
3. Nag-aararu hi ama'.